Misselijkheid en overgeven

Deze tekst gaat over misselijkheid en overgeven in de palliatieve fase (als genezen niet meer mogelijk is).

Misselijkheid is een vervelend gevoel in de maag-buikstreek. Het gaat vaak samen met je ziek voelen, geen zin hebben in eten en overgeven  (of het  gevoel hebben dat je moet overgeven).   

Oorzaken van misselijkheid en overgeven

De maag leegt zich langzamer dan normaal

Dit kan komen door een ‘verlamming’ van de maag (gastroparese). Hierbij werkt de maag niet goed meer door ingroei van de tumor in de maag, na een maagoperatie of door bepaalde geneesmiddelen.   

Het traag legen van de maag kan ook andere oorzaken hebben, zoals:

• Opvulling of verdrukking van de maag door de tumor
• Een verstopping van de overgang van maag naar de twaalfvingerige darm  
• Maagzweer of ontsteking van de maag 
• Bestraling, waarbij de maag in het bestralingsveld ligt

Andere oorzaken in de buik kunnen zijn:

• Harde ontlasting 
• Uitzaaiingen in het buikvlies en/of vocht in de buik 
• Verstopping van de darmen
• Uitzaaiingen in de lever

Chemische oorzaken of stofwisselingsoorzaken

Dit zijn vooral:

• Bepaalde geneesmiddelen (bijvoorbeeld chemotherapie of morfine en morfineachtige pijnstillers) 
• Te hoog calciumgehalte van het bloed 
• Stoornissen in nier- en leverfunctie

Oorzaken in de hersenen of psychologische oorzaken

Dit zijn vooral:

• (Uitzaaiingen van) tumor in de hersenen, met verhoogde druk binnen de schedel
• Invloeden van geur en smaak 
• Heftige pijn, angst, spanning 
• Conditionering bij chemotherapie. Dit betekent dat u last krijgt van misselijkheid of braken omdat u dit verwacht door eerdere ervaring hiermee.   

Onderzoek en diagnose 

De arts zal u vragen stellen over uw voorgeschiedenis en klachten. Daarna zal hij u lichamelijk onderzoeken. Om de gevolgen van braken vast te stellen (uitdroging en/of verlies van kalium) kan ook nog een laboratoriumonderzoek plaatsvinden.

Onderzoeken om achter de oorzaak te komen:

• Bloedonderzoek (bijvoorbeeld bepaling van het calciumgehalte)
• Echo of röntgenfoto (gewone foto of CT-scan) van de buik
• Dunnedarmfoto
• Kijkonderzoek van de maag (gastroscopie)
• MRI-scan/CT-scan van de hersenen

Behandeling van misselijkheid en overgeven

Behandeling van de oorzaak

Is de oorzaak bekend, dan zal de arts proberen deze aan te pakken/weg te nemen (als dat mogelijk is). Dit kan hij doen door :

• Behandeling van de ziekte, bijvoorbeeld met chemotherapie of met bestraling
• Aanpassing van  medicijnen
• Plaatsen van een stent (buisje) in de twaalfvingerige darm
• Behandeling van obstipatie of pijn
• Behandeling van te hoog calciumgehalte van het bloed
• Punctie van vocht in de buik

Behandeling van de klachten

Is de oorzaak niet bekend of niet (meer) te behandelen, dan zal de arts de symptomen behandelen.

Behandelingen zonder medicijnen kunnen zijn:

• Extra vocht en kalium
• Voedingsadviezen en leefregels.
• Tijdelijke of blijvende maaghevel. Dit is een speciale sonde via de neus of de buikwand om maagsappen af voeren
• Acupunctuur en/of acupressuur
• Complementaire zorg (ook wel aanvullende zorg genoemd)
• Psychologische technieken

Lees ook: Wat kan ik het beste eten en drinken als ik misselijk ben?

Vaak schrijft de arts medicijnen tegen misselijkheid en/of braken voor.  Veelgebruikte middelen zijn metoclopramide (Primperan®) en domperidon (Motilium®). Andere middelen die soms gebruikt worden zijn haloperidol en dexamethason.

Bij chemotherapie geeft de arts soms middelen van tevoren om misselijkheid en braken door de chemotherapie zoveel mogelijk te voorkomen, zoals ondansetron (Zofran®), granisetron (Kytril®), dexamethason en aprepitant (Emend®). Als er toch misselijkheid en/of braken optreedt, worden vaak metoclopramide en/of domperidon voorgeschreven (zie hiervoor).