Je kind begeleiden als jouw kanker ongeneeslijk is

Moet ik mijn kind vertellen dat ik doodga? Kan mijn kind aanwezig zijn bij mijn overlijden? Als je kanker hebt en niet meer beter wordt, heb je misschien dit soort vragen.

Je leest hier het antwoord op 5 veelgestelde vragen:

• Moet ik vertellen dat ik doodga? En wanneer?
• Hoe vertel ik aan mijn kind dat ik doodga?
• Hoe kan mijn kind reageren als ik vertel dat ik niet meer beter word?
• Kan een kind aanwezig zijn bij het overlijden van een ouder?
• Wat is de rol van mijn kind tijdens een begrafenis of crematie?

Heb je een vraag die er niet bij staat, dan kun je deze online stellen aan een psycholoog van het Ingeborg Douwes Centrum. Stel je vraag.

Moet ik vertellen dat ik doodga? En wanneer?

Te horen krijgen dat je niet meer beter wordt, is erg heftig. Het is bijna niet mogelijk om dit achter te houden voor je kind. Breng je kind daarom zo snel mogelijk op de hoogte. Tip: vertel het eerst aan een andere dierbare. Zodat je alvast zelf je eerste heftige emoties kunt uiten.

Belangrijke redenen om het te vertellen zijn:

• Je kind krijgt de tijd om aan het idee te wennen en bewust afscheid van je te nemen.
• Je kind krijgt de kans om samen met jou de resterende tijd door te brengen en daarvan zoveel mogelijk te genieten.
• Je geeft je kind en jezelf de mogelijkheid om te laten zien hoeveel jullie van elkaar houden. En dat jullie belangrijk voor elkaar zijn.
• Je kind krijgt de kans om met je te praten over doodgaan. Wat is voor hem of haar belangrijk in deze laatste fase? Welke ondersteuning heeft hij of zij nodig en wie kan die geven?

Als je redenen hebt om het niet te vertellen

Misschien heb je belangrijke redenen om niet direct aan je kind te vertellen dat je doodgaat. Bespreek dan samen met je partner (of een andere naaste) wat dit betekent voor je kind. Probeer jezelf daarbij te verplaatsen in je kind.

Vind je het moeilijk, dan kun je advies vragen aan een psycholoog die ervaring heeft met het begeleiden van mensen met kanker.

Weerstand om het te vertellen

Het is normaal om een sterke weerstand te voelen om te vertellen dat je doodgaat. Heb je nog een paar jaar te leven, dan voel je misschien extra weerstand om het te vertellen. Denk ook in dit geval goed na over wat het voor je kind betekent als je het niet vertelt. Kinderen kunnen het er later heel moeilijk mee hebben als het niet eerlijk is verteld.

Jonge kinderen

Heb je jonge kinderen? Dan kan het extra lastig zijn om te vertellen dat je in de nabije toekomst doodgaat. Zij leven vooral in het nu, en hebben daardoor minder besef van tijd. De ervaring leert dat ook jonge kinderen hierin een weg vinden en veerkracht laten zien.

Hoe vertel ik aan mijn kind dat ik doodga?

Je kunt met je partner of een andere naaste bespreken wie dit gaat vertellen. Probeer dan samen het gesprek aan te gaan met je kind. Heb je meer kinderen, vertel het nieuws dan aan alle kinderen tegelijk. Denk je dat het beter is om het apart te vertellen, doe dat dan kort na elkaar. Let er daarbij op dat je steeds hetzelfde vertelt.

Duidelijk zijn

Voor kinderen betekent niet meer beter worden iets anders dan doodgaan. Vertel je alleen dat je niet meer beter wordt, dan kan je kind denken dat je nog oud zult worden met kanker. Maak daarom duidelijk wat je vooruitzichten zijn. Dan kan je kind zich voorbereiden op wat er komen gaat.

Emoties

Doe het gesprek op een manier die bij je past. Forceer jezelf niet. Laat met je partner zien dat jullie het verdriet delen. Geef je kind de ruimte om zijn of haar gevoelens te uiten. Neem samen de tijd.

Hoop bieden

In een gesprek over doodgaan is het ook belangrijk om hoop te bieden. Aan het einde van het gesprek kun je bijvoorbeeld zeggen dat je hoopt dat je er nog zo lang mogelijk bent voor je kind. Maar beloof geen dingen die je niet waar kunt maken.

Focus op jullie gezamenlijke herinneringen. Of op dingen die jullie samen gaan doen in de tijd die er nog is.

Voorbeeldfragment uit een gesprek over doodgaan:
“De dokter heeft gezegd dat de kankercellen in mijn lichaam te sterk zijn, en dat ze niet helemaal weg zijn. De dokter heeft ook gezegd dat hij me niet meer beter kan maken. Uiteindelijk zal ik er dood aan gaan, maar dat kan nog wel (… maanden, jaren) duren.
De dokter probeert er alles aan te doen om de kankercellen niet verder te laten groeien. In het ziekenhuis controleren ze dat steeds.

Ik hoop dat ik zo lang mogelijk kan leven. Ik zal je eerlijk vertellen wanneer er iets verandert en je mag er ook altijd naar vragen.
In de tussentijd probeer ik de dingen te doen die ik ook deed voor de kankercellen kwamen. Dit voor zover het lukt met de moeheid en andere dingen die er veranderd zijn.

Zullen we ook samen dingen gaan bedenken die we echt belangrijk vinden om met elkaar te doen of te bespreken?”

Hoe kan mijn kind reageren als ik vertel dat ik niet beter word?

Ouders maken zich vaak zorgen over de reactie van hun kind. Ze zijn bang dat ze hun kind ‘beschadigen’ met het verschrikkelijke nieuws. Maar de ervaring leert dat kinderen vaak al door hebben dat jij of de andere ouder doodgaat. En dat ze hier niet over durven te praten.

Hoe een kind reageert op het nieuws dat jij of de andere ouder doodgaat, hangt af van wat het weet en begrijpt over doodgaan. Dit verschilt per leeftijd.

Baby’s

Baby’s kunnen reageren op jouw emoties. Ze beseffen niet wat doodgaan is, maar ze kunnen wel je onrust of verdriet voelen.

Lees ook: tips en adviezen voor het begeleiden van baby’s (0-2 jaar).

Peuters en kleuters

Peuters begrijpen niet dat dood ook echt voor altijd dood is. Ze kunnen wel begrijpen dat doodgaan ernstig is en daardoor verdrietig, angstig of boos zijn.

Peuters kunnen doodgaan zien als slapen. Maar dat is het niet. Zeg niet dat doodgaan net zoiets is als lang slapen. Want dan kan je kind een verband gaan leggen tussen slapen en doodgaan. En dus bang worden om te gaan slapen.

Vanaf een jaar of 3 kan een kind begrijpen wat doodgaan betekent. Maar dat het ook betekent dat je nooit meer levend wordt, vinden ze nog erg lastig.

Jonge kinderen hebben geen tijdsbesef zoals volwassenen. Ze begrijpen vooral wat er nu of in de nabije toekomst gebeurt. Een kleuter kan bijvoorbeeld begrijpen dat zijn verjaardag over 5 nachten is. Maar snapt niet wat het betekent als papa of mama niet lang meer te leven heeft.

Lees ook: tips en adviezen voor het begeleiden van peuters en kleuters (2-5 jaar).

Schoolgaande kinderen

Kinderen die ouder zijn dan 6 jaar begrijpen meer over doodgaan. Ze begrijpen dat dood voor altijd is. Ze kunnen hun verdriet laten zien, maar reageren soms op een manier die emotioneel niet passend is. Bijvoorbeeld: lachen als ze verdrietig nieuws krijgen.

Lees ook: tips en adviezen voor het begeleiden van kinderen op de basisschool (6-12 jaar).

Kinderen van 12 jaar en ouder

Een kind van 12 jaar begrijpt meestal wat doodgaan betekent. En zal daar emotioneel op reageren.

Dat je als ouder ziek bent en weet dat je doodgaat, heeft een enorme impact op je kind. Maar dat betekent niet dat je kind het niet aan kan. Vaak hebben kinderen veel veerkracht en kunnen ze zich goed aanpassen aan veranderingen.

Je kunt kinderboeken of spelvormen gebruiken om met je kind stil te staan bij doodgaan en wat dat betekent. Ook kun je er samen over praten. Via verhalen en ervaringen kunnen kinderen veel leren.

Lees ook: tips en adviezen voor het begeleiden van tieners (12-18 jaar).

Kan een kind aanwezig zijn bij het moment van overlijden van een ouder?

Dat hangt af van de situatie. Als je kind niet betrokken is geweest bij jouw ziekte en je nooit hebt gepraat met je kind over de moeilijke dingen van het leven is zomaar aanwezig zijn bij een overlijden een grote stap.

Belangrijke vragen om bij stil te staan:

• Heb je zicht op hoe je kind met heftige zaken omgaat?
• Kun je jouw kinderen begeleiden hierin?
• Zijn er mensen die je daarin kunnen bijstaan?

Praten jullie open met elkaar als gezin? En is er een volwassene om je kind op te vangen? Dan kun je aan jouw kind vragen of hij of zij erbij wil zijn. Vertel dan duidelijk wat er gaat gebeuren. En vraag ook terug wat jouw kind ervan begrepen heeft. Soms heeft een kind eigen ideeën over doodgaan. Bijvoorbeeld dat iemand dan een skelet wordt.

Bij een jong kind moet je zelf een keuze maken. Je kent je kind het beste en kan inschatten wat je kind aankan. Je eigen wensen kunnen ook een rol spelen bij je beslissing. Net als praktische redenen.

Je kind bij het sterven betrekken kan helpen in het rouwproces na het overlijden. Ook voorkom je daarmee dat je kind zich buitengesloten voelt. Ook je eigen behoefte kan meespelen. Stel jezelf de vraag of je het belangrijk vindt dat je kind bij je is.

Belangrijk:

• Zal je kind bij het overlijden aanwezig zijn? Kijk dan of een vertrouwde volwassene zich over je kind kan ontfermen. Voor de partner is het vaak moeilijk om aandacht te geven aan het kind, als degene die overlijdt alle aandacht verdient of hij/zij zelf verdrietig is.
• Bereid je kind zo goed mogelijk voor op het overlijden. Leg uit wat het waarschijnlijk gaat zien, horen, ruiken etc. Informatie hierover vind je in het artikel Stervensfase bij kanker.
• Geef je kind vooraf toestemming om weg te gaan als het daar behoefte aan heeft. Zorg wel dat er iemand is die je kind dan opvangt. Vertel je kind van tevoren wie dat is.

Goed om te weten: het moment van doodgaan valt vaak niet te plannen. Houd er rekening mee dat het voor jou en je kind anders loopt dan je nu bedenkt.

Bij euthanasie of palliatieve sedatie

Bij euthanasie kun je tegen je kind zeggen:
“Als iemand zo ziek is dat-ie zeker binnen een paar weken doodgaat en ook heel veel pijn heeft, dan kan hij aan de dokter vragen om hem te helpen om dood te gaan. De dokter moet dan ook nog aan een andere dokter vragen om mee te kijken. Als iedereen het zeker weet, dan kan de dokter een middel geven om dood te gaan. Het heeft dus niks te maken met veel van iemand houden!”

Bij palliatieve sedatie kun je zeggen:
“Als iemand zo ziek is dat-ie binnenkort doodgaat en iemand ook heel veel pijn heeft, dan kan de dokter een medicijn geven waardoor hij de pijn minder of niet meer voelt. Iemand is dan buiten bewustzijn. Iemand kan dan ook niet meer zitten of lopen en ook niet meer praten of knuffelen."

Wat is de rol van mijn kind tijdens een begrafenis of crematie?

Een uitvaart is een afscheidsritueel. Dat is een belangrijk onderdeel van het rouwproces, ook voor je kinderen. Neem je kinderen daarom gewoon mee naar de begrafenis en crematie.

Kinderen vinden het vaak fijn als ze zelf ook wat mogen doen. Bijvoorbeeld een kaars aansteken, bloemen uitzoeken, een deel van de kaart ontwerpen, de kist beschilderen of muziek uitzoeken. Sommige kinderen willen graag wat zeggen of spelen op een muziekinstrument bij de uitvaart. Er zijn ook kinderen die helemaal niets willen doen. Dat is ook goed.

Ook een baby kan mee naar de uitvaart. Later kun je dan vertellen dat hij of zij ook bij de begrafenis of crematie aanwezig was.

Bereid kinderen goed voor. Wat zullen ze zien, horen, voelen? Het is voor kinderen bijvoorbeeld indrukwekkend om volwassenen te zien huilen. Dat kun je van tevoren vertellen.

Zorg dat er iemand is die op je kinderen kan passen of iets met ze kan doen als ze tijdens de uitvaart onrustig worden. Zo wordt het voor iedereen een fijne herinnering.

Foto’s en andere opnames van de uitvaart kunnen kinderen helpen in hun latere leven. Als ze willen kunnen ze alles op een ander moment nog eens terugzien.

Leg uit wat begraven en cremeren is:

Begraven

Bij begraven komt het lichaam van papa of mama in een kist, doek of mand te liggen. Dan wordt er een heel groot gat in de grond gegraven. Daar gaat het lichaam in de kist, doek of mand in. Daar komt weer zand overheen. Na een tijdje komt er ook een steen op. Daarop staat de naam van degene die dood is gegaan.

Cremeren

Bij cremeren komt het lichaam van papa of mama in een kist, deken of mand te liggen. Die wordt in een heel grote oven gedaan. Die oven is zo heet dat het lichaam verbrandt. Na het verbranden blijft er as over. De as wordt in een soort vaas met daarop een deksel gedaan. Die kunnen we op later ophalen. We kunnen de as ook uitstrooien.

Benadruk dat de overledene niets meer voelt, ziet of hoort en er dus niks van merkt.