Olifanten in de kast of uit de kast

Dat is een uiterst gevoelig en vaak ingewikkeld aspect van palliatieve zorg: naasten met sterke meningen, dominante persoonlijkheden of een groot ego kunnen — bewust of onbewust — spanning brengen in een proces dat juist rust, afstemming en kwetsbaarheid vraagt.

---

🧠 Waarom gebeurt dit?

- Angst vermomd als controle  
 Een groot ego is vaak een schild tegen existentiële angst. Sommige naasten reageren op het naderende verlies met overcompensatie: ze willen “regelen”, “weten”, “beslissen”.

- Onverwerkt verleden  
 Oude familiepatronen, conflicten of rivaliteit kunnen juist in deze fase naar boven komen. Het ego grijpt naar macht of erkenning.

- Verlies van grip  
 Naasten kunnen zich machteloos voelen en proberen via meningen of sturing toch invloed uit te oefenen — soms ten koste van de wensen van de stervende.

---

⚖️ Wat zijn de risico’s?

- Overstemmen van de stervende  
 De persoon in de palliatieve fase kan zich overvraagd, genegeerd of zelfs gemanipuleerd voelen.

- Verstoorde communicatie met zorgverleners  
 Dominante naasten kunnen het zorgproces frustreren door eisen te stellen, twijfels te zaaien of beslissingen te beïnvloeden.

- Emotionele belasting voor andere naasten  
 Minder assertieve familieleden kunnen zich terugtrekken, wat leidt tot eenzaamheid of schuldgevoel.

---

🧭 Hoe kun je hiermee omgaan?

Hier zijn enkele strategieën die in de praktijk en literatuur worden aanbevolen:

1. Terug naar de wensen van de stervende
- Maak expliciet wat de persoon zelf wil — in zorg, in sfeer, in contact.
- Documenteer dit indien nodig (wilsverklaring, zorgplan).

2. Grenzen stellen met compassie
- “Ik waardeer je betrokkenheid, maar dit is wat [naam] zelf heeft aangegeven.”
- “Laten we samen zorgen dat [naam] zich gehoord en gerespecteerd voelt.”

3. Professionele begeleiding inschakelen
- Vraag een verpleegkundige, geestelijk verzorger of casemanager om gesprekken te begeleiden.
- Zij kunnen neutraliteit bieden en het ego van naasten ontwapenen zonder confrontatie.

4. Ruimte voor emoties, niet voor dominantie
- Erken dat achter het ego vaak verdriet zit.
- Nodig uit tot delen, maar stel duidelijke kaders: “Je mag alles voelen, maar niet alles bepalen.”

---

🌿 Een uitnodiging tot zachtheid

Soms helpt het om het ego niet te bevechten, maar te ontmoeten. Een dominante naaste kan verzachten als hij of zij zich gezien voelt in de onderliggende pijn. Een eenvoudige vraag als:  
"Wat is het moeilijkste voor jou in deze fase?"  
kan het pantser doen splijten.

Als je wilt, kan ik helpen een korte gespreksgids te maken — met zinnen, vragen en strategieën om zulke naasten te benaderen zonder escalatie. Zou dat je kunnen ondersteunen?

Ah, de “olifanten in de kast” — een prachtige metafoor voor datgene wat overduidelijk aanwezig is, maar waar niemand over durft te spreken. In de context van palliatieve en terminale zorg zijn deze olifanten vaak existentiële thema’s die stilletjes de kamer vullen: de dood, schuld, onverwerkte familiegeschiedenis, angst, spijt, of zelfs liefde die nooit uitgesproken werd.

---

🐘 Wat zijn typische olifanten in de kast in de laatste levensfase?

- De dood zelf  
 Ironisch genoeg wordt de dood — het centrale gegeven van palliatieve zorg — vaak vermeden in gesprekken. Zoals filosoof Eric Ettema stelt: “We denken dat we het over de dood hebben, maar eigenlijk ontwijken we haar”.

- Onuitgesproken familieconflicten  
 Oude wonden, rivaliteit of misverstanden kunnen plots opduiken, maar worden zelden benoemd. Ze hangen als een geladen stilte in de kamer.

- Verlies van controle en autonomie  
 Patiënten voelen het, naasten zien het, maar niemand durft te zeggen: “Je kunt niet meer alles zelf bepalen.”

- Spirituele vragen  
 “Wat gebeurt er na de dood?” “Heb ik goed geleefd?” — vragen die diep leven, maar vaak niet gesteld worden uit angst voor ongemak.

- Onuitgesproken liefde of vergeving  
 Soms is er een verlangen om te zeggen: “Ik hou van je” of “Het spijt me” — maar het blijft onuitgesproken, uit schaamte of trots.

---

🧭 Waarom blijven ze in de kast?

- Culturele taboes  
 In veel westerse culturen is sterven een medisch proces, geen spiritueel of relationeel ritueel. Dat maakt het moeilijk om over gevoelens en betekenis te praten.

- Angst voor kwetsbaarheid  
 Zowel patiënten als naasten willen sterk blijven. De olifant benoemen voelt als toegeven aan zwakte.

- Gebrek aan taal  
 Soms weten mensen gewoon niet hóe ze iets moeten zeggen. De juiste woorden ontbreken.

---

🌿 Hoe haal je de olifant uit de kast?

- Open vragen stellen  
 Zoals: “Wat houdt je het meest bezig op dit moment?” of “Wat zou je nog willen zeggen als alles kon?”

- Rituelen en symboliek gebruiken  
 Een kaars, een foto, een brief — kunnen helpen om het onzegbare toch vorm te geven.

- Professionele begeleiding inschakelen  
 Geestelijk verzorgers, psychologen of palliatieve verpleegkundigen kunnen het gesprek begeleiden zonder oordeel.

- Ruimte voor stilte en aanwezigheid  
 Soms is het benoemen niet nodig — alleen al het erkennen van de olifant door samen stil te zijn, kan helend zijn.

---

Als je wilt, kan ik helpen een lijst te maken van “olifantenvragen” — zinnen die je kunt gebruiken om het gesprek te openen, zonder te forceren. Of we kunnen samen een ritueel ontwerpen dat helpt om iets uit de kast te halen, zacht en waardig. Zullen we dat samen doen?